„Napis” XXIX (2023)

Pisane światłem. Fotografia – tekst i kontekst

Tematem numeru jest fotografia w dialogu z tekstem – ewolucja stosunku do fotografii i sposobów jej wykorzystania (począwszy od dziewiętnastowiecznego rozumienia jako medium dokumentacyjnego, traktującego „obraz jako dowód prawdy”, po dzisiejsze walory estetyczne, artystyczne i kreacyjne tej dziedziny sztuki, również przez ukazanie roli ikonograficznych tekstów kultury i ich wpływu na życie autorów, podmiotów/obiektów i odbiorców oraz rozmaite możliwości ich interpretacji), skomplikowane dzieje oraz przemiany relacji między fotografią (lub malarstwem, rysunkiem itd.) a pojęciami „prawdy faktów”, „fotograficznego realizmu”, „odzwierciedlenia rzeczywistości”.

Poruszony został też problem wykorzystania fotografii jako przekazu o jawnym lub ukrytym celu reklamowym bądź propagandowym. Przedstawiono także funkcję obrazów (różnych krajów, kontynentów czy planet) w geograficznym i kulturowym „oswajaniu inności” oraz fotografię jako symboliczny zapis wędrówki, znak turystyki, podboju i podporządkowania (albumy, bedekery, pocztówki, reportaże, relacje fotograficzne – również w postaci stron i witryn www).

Dofinansowano ze środków Ministerstwa Edukacji i Nauki w ramach programu „Rozwój czasopism naukowych”
na lata 2022–2024.

Ministerstwo Edukacji i Nauki

Wstęp: Fotografia: świet(l)ny portret nowoczesności (Marek Pąkciński, Agnieszka Bąbel)

Artykuł (PDF)

I. ROZPRAWY I MATERIAŁY

Rekonesans, oswojenie, inkorporacja – astronomiczna narracja popularnonaukowa przełomu XIX i XX wieku a ludzka świadomość poznająca Kosmos i odzwierciedlenie jej pozycji w fotografii

Artykuł (PDF) Show abstract

Urlop w PRL-u: multimodalna analiza dyskursu polskich widokówek z okresu 1945–1989

Artykuł (PDF) Show abstract

Portrety fotograficzne w filmie polskim: pamiątka, ślad, rekwizyt

Artykuł (PDF) Show abstract

Laury Makabresku „skradanie się” do wnętrza

Artykuł (PDF) Show abstract

„Zagapianie się” – na styku literatury i fotografii. „Dzień na ziemi” Michała Pawła Markowskiego

Artykuł (PDF) Show abstract

II. PASJE I POTYCZKI EDYTORSKIE I TEKSTOLOGICZNE

Melchior Wańkowicz i fotografia – uwagi edytorskie

Artykuł (PDF) Show abstract

Cenzurowanie tekstów literackich dotyczących drugiej wojny światowej, okupacji i Zagłady. Kontrola słowa w latach 1966–1970

Artykuł (PDF) Show abstract

III. VARIA

„Lenin” Ferdynanda Antoniego Ossendowskiego na tle wybranych literackich portretów wodza

Artykuł (PDF) Show abstract

Reflections of War Experience in Ukrainian Songs

Artykuł (PDF) Pokaż abstrakt

Pisane światłem. Fotografia – tekst i kontekst. Prace studentów Akademii Sztuk Pięknych w Warszawie

Komentarze autorów do fotografii

Krótka historia „rysowania światłem”. Ewolucja roli fotografii i jej pozycja wobec nowych technologii (zamiast posłowia)

Artykuł (PDF) Show abstract

IV. RECENZJE

Katarzyna NADANA-SOKOŁOWSKA, Flâneurka schodzi do piekła – „Kroniki wojenne 1939-1944” Aurelii Wyleżyńskiej (Aurelia Wyleżyńska, Kroniki wojenne, t. 1: 1939–1942, t. 2: 1943–1944, oprac. Grażyna Pawlak, Marcin Urynowicz, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 2022)

Recenzja (PDF)

Noty o autorach artykułów

vignette

Maksymilian Gwizdała

Fotografia została wykonana podczas jednej z moich weekendowych podróży po Polsce.

Jadąc pociągiem przez dopiero co ośnieżony, malowniczy krajobraz, wyciągnąłem aparat z plecaka i zacząłem robić zdjęcia, skupiając się na świetle. Jedynym jego źródłem było słońce.

Fotografie powstawały w ruchu z długim naświetlaniem, co nadało im efekt namalowanego obrazu.

Wyjątkowość tej fotografii polega na tym, że praktycznie niemożliwe jest odtworzenie wszystkich parametrów, występujących podczas robienia zdjęcia.

[Fotografia kolorowa: ośnieżona równina i ciemne pasmo lasu na horyzoncie.]

Alesia Maisei

Prace są tworzone poprzez bezpośrednie naświetlanie światłoczułego materiału (tutaj: papieru fotograficznego), bez użycia aparatu. Układałam na papierze kom­pozycje, które następnie naświetlałam. Po wywołaniu powstaje negatywowy obraz, który nazywa się fotogramem. Ich tworzenie jest procesem artystycznym, związa­nym z eksperymentowaniem z kompozycją, światłem i formą.

Odbitki są poświęcone mikroorganizmom fototroficznym – roślinom, bakteriom i protistom, które odżywiają się za pomocą energii świetlnej.

Fototrofia odgrywa kluczową rolę w łańcuchach pokarmowych, umożliwiając organizmom fotosyntetycznym produkcję pożywienia.

[Dwie kompozycje z białych organicznych kształtów na czarnym tle.]

Amelia Rejer

Bez komentarza.

[Fotografia kolorowa: pejzaż wielkiego miasta nocą.]

Urszula Chocian

Na zdjęciu jest widoczne światło tworzące tęczę, załamane przez szkło akwarium, rzucone na białą ścianę. Tekstura ściany imituje wygląd podobrazia, a smugi świat­ła przypominają pociągnięcia pędzlem. Powstałe delikatne cienie wyglądają jak runy czy zapomniany alfabet lub wzór, który mógł być stosowany przez pradawne ludy. W dwóch pasach cienia można doszukać się własnej interpretacji, tylko jed­no jest pewne – jak szkło jest źródłem załamania światła, tak widoczne pasy „za­łamują” jego drogę dotarcia do ściany i burzą kompozycję świetlną, która mogła powstać.

[Fotografia kolorowa: ukośne pasmo tęczy między cieniami.]

Mikołaj Karwan-Jastrzębski

Tym, co fascynuje mnie w fotografii analogowej, jest eksperymentowanie z kliszą. Fotografując na starych, często kilkudziesięcioletnich filmach, uzyskuję efekty, które nabierają nowego znaczenia. Obraz zaskakuje. Kadr jak z fotografii sprzed wieku nosi w sobie inne światło. I ono właśnie, jako pełnoprawny element, samo zaczyna opowiadać historię inaczej, wrzuca ją w inny czas. To tak, jakby wyrwać z minionego świata kadr i wstawić go we współczesność. Zdjęcia wykonane zosta­ły na kliszy Orwo Chrom UT21 z datą użytku do listopada 1991 roku. Film wło­żono do aparatu we wrześniu 2023 roku, ponad 30 lat po dacie przydatności syg­nalizowanej przez producenta. Fotografie przedstawiają małą miejscowość Vík í Mýrdal, najbardziej wysunięty na południe punkt Islandii, którą zamieszkuje około 400 osób.

[Trzy fotografie kolorowe: człowiek prowadzący konia na polu; kościół na wzgórzu; skalisty grzbiet na tle nieba, na pierwszym planie stacja meteorologiczna.]

Jan Staroń

„Dosłownie rzecz biorąc, zdjęcie jest emanacją przedmiotu odniesienia. Od rze­czywistego ciała, które tu było, pobiegły promienie, które dotykają mnie – mnie, który tu jestem. […] Światło, chociaż niedotykalne, jest tutaj środowiskiem cieles­nym, naskórkiem, który dzielę ze sfotografowanymi: z nim lub z nią.

Zdaje się, że po łacinie „fotografia” nazywałaby się: „imago lucis opera expressa”, to znaczy obraz wywołany, „wyjęty”, „wyrażony”, „wyciśnięty” (jak sok z cytryny) przez działanie światła.”

(R. Barthes, Światło obrazu, tłum. J. Trznadel, Warszawa 2008, s. 144).

[Fotografia kolorowa: lampa uliczna i księżyc na tle wieczornego nieba, przecię­tego przewodami trakcji elektrycznej.]