Logo 'Napisu'

„Napis” XX (2014)

„W soczewce”. Wybrane aspekty wizualności w kulturze XIX wieku

Temat XX serii „Napisu”: „W soczewce”. Wybrane aspekty wizualności w kulturze XIX wieku zainspirowany został kluczowym dla nowożytności faktem – oto świat stał się obrazem, postrzeganym z punktu widzenia człowieka. Dlatego wiele problemów wynikających z wszechobecnej wizualności (oraz związanej z nią metaforyki), a równocześnie ze swoistego kulturowego konfliktu wokół tego zagadnienia, który nasilił się w tej epoce, zostało poruszonych w artykułach prezentowanego tomu. Analizują one także aspekt wizualności, związany z rozwojem optyki, badań nad mechanizmami widzenia (anatomią i fizjologią oka) oraz sposobami postrzegania świata, które funkcjonowały w szeroko pojmowanym wieku XIX. Autorzy próbują odpowiedzieć na pytanie, w jaki sposób przyrządy optyczne (takie jak teleskop, mikroskop, coraz popularniejsze i doskonalsze okulary, aparat fotograficzny, latarnia magiczna, fotoplastykon) wpływały na metody poznawania, utrwalania i opisu świata? Jak funkcjonujące powszechnie stereotypowe skojarzenia na równi z indywidualnymi predyspozycjami wizualnymi artystów oraz ich wadami wzroku odzwierciedlały się w formie i kształtowały treść tworzonych przez nich dzieł sztuki? Jak wyglądał świat widziany przez mikroskop przyrodnika, teleskop astronoma, lupę lekarza, okulary dziennikarza i pisarza?

Część tematyczną rocznika (dział Rozprawy i materiały) stanowią teksty poświęcone romantycznym mitom widzenia, chorobom wzroku twórców oraz ich wpływowi na postrzeganie świata (przypadki Zygmunta Krasińskiego i Bolesława Prusa), a także wizualności przedstawień (iluzja i złudzenie optyczne w Oświeceniu, dziewiętnastowieczne wzorce oglądania wystaw, kultura cyrkowa końca wieku), przyrządom i paradoksom optycznym (mikroskop jako instrument-metafora, związki między postrzeganiem a halucynacją w Fantazyjnych objawach zmysłowych Wiktora Feliksa Szokalskiego), czy wreszcie wizualnej wzniosłości w dziewiętnastowiecznym dyskursie naukowym. Materiały te są rozwiniętymi wersjami referatów, wygłoszonych na konferencji naukowej, zorganizowanej w Siedlcach w dniach 29-30 maja 2014 r. przez Uniwersytet Przyrodniczo-Humanistyczny w Siedlcach, Uniwersytet Warszawski, Instytut Badań Literackich PAN oraz Towarzystwo Literackie im. Adama Mickiewicza.

W części Varia zostały zamieszczone wybrane fotografie z cyklu fotograficznego Pauliny Stawskiej Tak to widzę…, który jest artystyczną wizją postrzegania świata ludzi z wadami wzroku – razem z najlepszymi pracami studentów Pracowni Projektowania Intermedialnego Wydziału Sztuki Mediów warszawskiej Akademii Sztuk Pięknych, wyłonionymi w konkursie W soczewce, oraz komentarzami autorów i artykułem wprowadzającym dr Katarzyny Stanny.

Numer uzupełniają dwa wyjątkowo bogate w tym roku działy: Pasje i potyczki edytorskie i tekstologiczne (tu opracowania tekstów Jana Chrzciciela Albertrandiego, Cypriana Kamila Norwida i Jana Brzechwy) oraz Recenzje, które prezentują niedawno opublikowane książki, dotyczące literatury i kultury wieku XVIII i XIX.

Wstęp (Barbara Wolska, Agnieszka Bąbel, Marek Pąkciński)

Artykuł (PDF)

I. ROZPRAWY I MATERIAŁY

Iluzja, wizje i maskarada w rozrywkach polskich oświeconych na przykładzie komedioopery Stanisława Kostki Potockiego i pamiętnika Anny Potockiej

Artykuł (PDF) Show abstract

Sposoby widzenia. Optyka w służbie oświeceniowego racjonalisty

Artykuł (PDF) Show abstract

Oko Stanisława Trembeckiego. Szkic

Artykuł (PDF) Show abstract

Oko, okulary, autografy – przyczynki do historii literackiej Zygmunta Krasińskiego

Artykuł (PDF) Show abstract

Ćwiczenia optyczne i duchowe. Oko i umysł w utworach lirycznych Krasińskiego i Słowackiego

Artykuł (PDF) Show abstract

„Fantazyjne objawy zmysłowe” Wiktora Feliksa Szokalskiego – projekt obserwatora z połowy XIX wieku

Artykuł (PDF) Show abstract

Świat w powiększeniu. Dziewiętnastowieczny mikroskop jako instrument i jako metafora (na przykładzie twórczości Bolesława Prusa)

Artykuł (PDF) Show abstract

Logika spojrzenia w „Ogrodzie Saskim” Bolesława Prusa

Artykuł (PDF) Show abstract

„Sąd oka”? O sposobach postrzegania świata w twórczości Bolesława Prusa

Artykuł (PDF) Show abstract

Wiek ekspozycji. Kilka słów o praktyce dziewiętnastowiecznych wystaw

Artykuł (PDF) Show abstract

Jak należy oglądać wystawę, czyli słów kilka o dziewiętnastowiecznej tęsknocie za przejrzystością doświadczenia

Artykuł (PDF) Show abstract

Zmierzch cyrku w „Zwierzyńcu” Antoniego Ferdynanda Ossendowskiego na tle rozkwitu kultury cyrkowej w XIX wieku

Artykuł (PDF) Show abstract

Brakująca granica: wizualność a estetyczna wzniosłość w tekstach popularnonaukowych przełomu XIX i XX wieku

Artykuł (PDF) Show abstract

II. PASJE I POTYCZKI EDYTORSKIE I TEKSTOLOGICZNE

Widziany z oddalenia kraj ojczysty. Oda Jana Chrzciciela Albertrandiego „O miłości ojczyzny” i jej konteksty

Artykuł (PDF) Show abstract

Jan Chrzciciel Albertrandi, O miłości ojczyzny oda (opr. B. Wolska)

Artykuł (PDF)

Wokół utworu Cypriana Norwida „Do Nikodema Biernackiego”

Artykuł (PDF) Show abstract

Cyprian Norwid, Do Nikodema Biernackiego (transliteracja autografu)

Artykuł (PDF)

W kręgu Poezji wybranych Antoniego Langego. Recenzja wydawnicza Jana Brzechwy

Artykuł (PDF) Show abstract

Jan Brzechwa [recenzja wydawnicza Poezji wybranych Antoniego Langego]

Artykuł (PDF)

III. RECENZJE

Tomasz WIŚLICZ, Upodobanie. Małżeństwo i związki nieformalne na wsi polskiej XVII-XVIII wieku. Wyobrażenia społeczne i jednostkowe doświadczenia, Wrocław 2012 (Justyna Bąk, Gorzka przychylność czy słodkie rozmiłowanie? Rzecz o małżeństwie i związkach nieformalnych na wsi polskiej XVII-XVIII wieku)

Recenzja (PDF)

Wiek XVIII (nie tylko) w szkole. Literatura – historia – kultura – sztuka, pod red. Bożeny Mazurkowej z udziałem Małgorzaty Marcinkowskiej, Katowice 2013 (Magdalena Falska, Niestandardowo o Oświeceniu)

Recenzja (PDF)

Elżbieta Z. WICHROWSKA, Twoja śmierć. Początki dziennika intymnego w Polsce na przełomie XVIII i XIX wieku, Warszawa 2012 (Katarzyna Kadzidło, Intymistyka ujarzmiona. Słowo o książce „Twoja śmierć…”)

Recenzja (PDF)

Wojciech TOMASIK, Inna droga. Romantycy a kolej, Warszawa 2012 (Wojciech Kaliszewski, Romantyczne (i nie tylko) drogi żelazne)

Recenzja (PDF)

Bolesław Prus, W Warszawie. Wybór z „Kronik”, wybór i wstęp Samuel Sandler, oprac. Agnieszka Bąbel i Agata Grabowska-Kuniczuk, Warszawa 2013 (Barbara Bobrowska, Warszawski fotoplastikon Prusa)

Recenzja (PDF)

IV. VARIA

O Bolesławie Prusie, upowszechnianiu wiedzy i wydawaniu „Kronik” słów kilka

Artykuł (PDF) Show abstract

Pryzmaty postrzegania: estetyka, ideologia, interpretacja w sztukach pięknych

Artykuł (PDF) Show abstract

„W soczewce” – prace studentów ASP

Ilustracje

Komentarze autorów do fotografii

Komentarze (PDF)

Noty o autorach artykułów

Artykuł (PDF)