„Napis” XXII (2016)

Warunkiem trwałości jest przemiana. Parafrazy, kontynuacje i aluzje literackie

Przemiana, która stanowi myśl przewodnią numeru, rozumiana jest w sposób bardzo szeroki, nie ogranicza się do dzieł pisanych, powstałych na przestrzeni dziejów (tekstów literackich, okolicznościowych i użytkowych). Zakładamy bowiem, że używanie i rozumienie aluzji literackiej stanowi wyraziste świadectwo przynależności do danego kręgu kulturowego, połączonego wspólnotą znajomości pewnego kanonu dzieł, co potwierdza wspólnotę systemu wyznawanych wartości. Kanon ów może być zdumiewająco trwały (kontynuacje) lub też podlegać modyfikacjom, zmieniając się dla kolejnych pokoleń i stanowiąc odbicie różnorodnych wpływów kulturowych (odmiany parafraz w zakresie języka, stylu, tematu i tonu; nawiązania polemiczne i stylizacyjne – w tym parodia czy pastisz). Wyszliśmy bowiem z założenia, że tradycja, która ma pozostawać żywa, musi być wykorzystywana i przekształcana – także w sposób dyskusyjny czy obrazoburczy. Powstały zbiór artykułów ilustruje tytułową tezę – to właśnie przemiana umożliwia trwanie, jest znakiem żywotności tradycji i warunkiem jej istnienia.

Zgromadzone w numerze rozprawy poruszają takie tematy, jak funkcjonowanie wielkich postaci literackich, a także mitów kulturowych w literaturze i kulturze popularnej (np. bohaterów Prusa czy Dickensa), „długie trwanie” określonych motywów literackich oraz ich przekształcenia (jak wiersz Żmichowskiej), wykorzystanie znanych modeli komunikacyjnych w dyskursie publicznym (m.in. w prasie i reklamie). Inspirację mogły stanowić bezpośrednie nawiązania do konkretnych utworów (np. Mistrza i Małgorzaty Bułhakowa), literackie polemiki czy adaptacje międzygatunkowe. Bogato reprezentowane są również dział recenzji czy część edytorska.

Ikonograficzną część tomu stanowią opatrzone komentarzami prace studentów warszawskiej Akademii Sztuk Pięknych, obrazujące ich skojarzenia z tematem transformacji, przemijania i przemiany.

Numer poświęcony jest pamięci Profesora Janusza Tazbira, wieloletniego członka Rady Naukowej rocznika „Napis”.

Wstęp (Agnieszka Bąbel, Agata Grabowska-Kuniczuk)

Artykuł (PDF)

WSPOMNIENIA O PROFESORZE JANUSZU TAZBIRZE

Okruchy wspomnień

Artykuł (PDF)

Janusz Tazbir (5 VIII 1927 – 3 V 2016) – wspomnienie czytelnika

Artykuł (PDF)

Biblioteka. O stosunku Janusza Tazbira do książek

Artykuł (PDF)

ROZPRAWY I MATERIAŁY

Metabasis: kilka słów o apostrofie

Artykuł (PDF) Show abstract

Tarcia polemiczne, „responsy” i trawestacje w szermierce poetyckiej schyłku XVIII wieku

Artykuł (PDF) Show abstract

Cyganie sentymentalni i romantyczni (Kniaźnin – Moniuszko)

Artykuł (PDF) Show abstract

„Białe anioły z skrzydłami jasnemi” (konstelacja parafraz)

Artykuł (PDF) Show abstract

Dickens, Drood i domysły

Artykuł (PDF) Show abstract

„Breaking Bad” kochanego Stacha. Wokulski jako antybohater

Artykuł (PDF) Show abstract

Ulotne jak dym? Kryptoreklama i przemiany obyczajów – o kampanii Polskiego Monopolu Tytoniowego na łamach „Kobiety Współczesnej” w latach 1931-1932

Artykuł (PDF) Show abstract

Pastisz czy kontynuacja? „Powrót Wolanda albo nowa diaboliada” Witalija Ruczinskiego wobec „Mistrza i Małgorzaty” Michaiła Bułhakowa

Artykuł (PDF) Show abstract

PASJE I POTYCZKI EDYTORSKIE I TEKSTOLOGICZNE

Wiersze żałobne dla Krzysztofa Radziwiłła w sylwie ze zbiorów Bavorovianum we Lwowie

Artykuł (PDF) Show abstract

Walerian Gorzycki, [Wiersze żałobne] (oprac. Mariola Jarczykowa)

Artykuł (PDF)

„Magdalena” Josefa Svatopluka Machara w tłumaczeniu Zofii Trzeszczkowskiej. „Bratnia kontrola” Zenona Przesmyckiego – świadectwo problemów przekładu zachowane w korespondencji

Artykuł (PDF) Show abstract

Wykaz trudności przekładowych sporządzony przez Zofię Trzeszczkowską (oprac. Aleksandra Błasińska)

Artykuł (PDF)

E-podręczniki a rozwój edytorstwa cyfrowego

Artykuł (PDF) Show abstract

VARIA

Oblicza przemian w Sztukach Pięknych

Artykuł (PDF) Show abstract

Warunkiem trwałości jest przemiana. Prace studentów ASP w Warszawie

Komentarze autorów do fotografii

Komentarze (PDF)

RECENZJE

Julian Ursyn NIEMCEWICZ, Mowy sejmowe 1788-1792, wybór i opracowanie Aleksander Czaja, Oficyna Wydawnicza ASPRA-JR, Warszawa 2011 (Igor Barkowski, Niemcewicz w kanonie czy kanon Niemcewicza? Głos w dyskusji)

Recenzja (PDF)

Literackie obrazy podróży, red. Monika Urbańska, Łódź 2014, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego; Doświadczenie, red. Monika Urbańska, Łódź 2014 (Bożena Mazurkowa, Młodzi łódzcy edytorzy o podróżach i innych ludzkich doświadczeniach)

Recenzja (PDF)

Tadeusz BUDREWICZ, Wierszobranie (druga połowa XIX wieku), Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Pedagogicznego, Kraków 2016 (Grażyna Borkowska, Prus pisze wiersze)

Recenzja (PDF)

Literatura i kultura schyłkowego PRL-u, pod red. Kamili Budrowskiej, Wiktora Gardockiego i Elżbiety Jurkowskiej, Wydawnictwo IBL PAN, Warszawa 2015 (Katarzyna Kościewicz, Kultura schyłkowego PRL-u w nowych odczytaniach)

Recenzja (PDF)

Kamila TUSZYŃSKA, Narracja w powieści graficznej, Polskie Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 2015 (Konrad Niciński, Powieść graficzna w poszukiwaniu metajęzyka)

Recenzja (PDF)

Sprawozdanie z naukowego sympozjum jubileuszowego „Na szlakach literatury…”, poświęconego Profesor Barbarze Wolskiej i okazji siedemdziesiątej rocznicy urodzin i jubileuszu czterdziestopięciolecia pracy naukowej

Artykuł (PDF)

Noty o autorach artykułów

Artykuł (PDF)

vignette

Joanna Komuda

Poszukaj tam, w splątanych burzach traw,
w naczyniach roślin napełnionych życiem,
gdzie w kroplach deszczu czeka cię odbicie
Boga żywego w łunach żywych barw.

Liście po żyłce odczytaj do dna,
aż w oczach twoich jak drzewa wytrysną,
aż duchy światła w powietrzu zawisną.
Naucz się życia, co przez życie trwa.

K. Baczyński, * * * [Nie stój u ciemnych świata wód…], w: idemUtwory zebrane, oprac. A. Kmita-Piorunowa, K. Wyka, Warszawa 1994, t. 2, s. 19.

Jan Sielski

Trwałość kontynuowana jest w pamięci. Spalony dom to przemiana, a postawiony przed nim posąg to pamięć ludzka, która gwarantuje kontynuację trwania w tym, co fizycznie przeminęło, ale nadal trwa w ludzkiej pamięci.

Francesca Inzitari-Ćwir

Bez komentarza.

Weronika Kwiatkowska-Forero

Człowiek jest istotą, która aby przetrwać, nieustannie modyfikuje swoje otoczenie. Warunkiem jego przetrwania jest ciągła metamorfoza środowiska, w jakim żyje, a także kultury i warunków społecznych.

Agata Chodera

Nieustannie naruszajmy granice stałej, pewnej, spodziewanej i niezaskakującej strefy komfortu. Pozwólmy sobie w ten sposób zaistnieć, przetrwać i trwać.

Aleksandra Lis

Bez komentarza.

Nikodem Rosiński

„Trwałość – okres, w którym obiekt zachowuje swoje właściwości użytkowe.” (definicja popularna za Wikipedią).

Czas wymusza / determinuje zmianę. Obiekt osadzony w danej czasoprzestrzeni oddziałuje na nią, zaś „otaczająca” go przestrzeń stopniowo wywiera na niego wpływ poprzez zmiany zachodzące w hipotetycznej przestrzeni w procesie upływu czasu. Zmiany determinuje również zmiana położenia obiektu względem otaczającej go rzeczywistości. Dom na wsi pozostawiony „na pastwę losu”, opuszczony, trwa dzięki zmianom strukturalnym wymuszonym warunkami pogodowymi. Pomimo upływu lat „zmęczony egzystencją” nadal zachowuje swój kształt pomimo przeszkód, które stawia natura. Czas z tą samą prędkością idzie naprzód, a materia w kształcie domu, zmieniając niekiedy swój kształt (pęknięcia, dziury, wykrzywienia), nadal zachowuje swoją pierwotną formę dzięki zmianom, które zostały na niej wymuszone.

Marta Chudek

Obserwując żywe organizmy, takie jak kwiaty, możemy uznać je za efemeryczne i delikatne. Natomiast kiedy zmienią swoją formę, stają się nagle długotrwałe i przeciwstawiają się zjawisku przemijania. Tak zachowane obiekty mimo upływu czasu pozostaną takie same.

Karolina Ptasznik

„Warunkiem trwałości jest przemiana” – choć pierwotnie skojarzyło mi się z oksymoronem, po chwili zastanowienia znalazłam w tym logikę.

To słowa uniwersalne, bo pozwalają odnieść się zarówno do sztuki, architektury, przekazywanych latami poglądów, jak i nas samych. Wszystko, co jest dziś, było już dawno i tylko w wyniku bezlitosnego upływu czasu przybrało teraźniejszą formę.

Na fotografii jest pięć nałożonych na siebie zdjęć przedstawiających mojego tatę. Od małego chłopca, przez młodego mężczyznę w wojsku, aż po dojrzałego już męża, ojca i dziadka.

Mijające lata odcisnęły się na jego fizyczności, zmieniając wizerunek, rozjaśniając włosy. Zapuściły gęste wąsy i zmusiły do włożenia okularów na nos. Czas biegnie w zawrotnym tempie i mimo iż zmienia pewne cechy zewnętrzne, to utrwala zarazem wyznawane wartości, spojrzenie na świat i umacnia charakter.

Tata jest dla mnie wzorem, który im jestem starsza, tym bardziej doceniam. Podziwiam go za spokój, który towarzyszy mu nawet w najmniej sprzyjających warunkach i którego ja codziennie jeszcze w sobie szukam.

Do dziś powściągliwy, nie dawał mi się „mazać” za młodu i służył radami, które nawet po latach potrafię zacytować.

Pewnego dnia przestałam rosnąć, a zaczęłam dorastać i dziś razem z rodzicami obserwujemy się wzajemnie, widząc, jak zmienia nas każdy dzień – a jednak trwamy szczęśliwie razem w tych samych relacjach.

Mateusz Kluczny

W swojej pracy wykorzystałem wizerunek motyla jako symbol przemiany, ulotności oraz przemijania czasu, który podkreśliłem, wykorzystując tarcze zegarów.

W naszej kulturze motyl przywodzi na myśl ponowne narodziny, czyli naturalny cykl natury, która swą niezmienność zawdzięcza ciągłym przemianom, jakimi są narodziny i umieranie. Ta naturalna kolej rzeczy w świecie, w którym żyjemy, powoduje właśnie ową trwałość.

Alicja Wolanin

Warunkiem trwałości jest zmiana. Zmiana definiuje trwałość. Jest jej nieodłącznym czynnikiem. Na fotografii przedstawiłam to za pomocą niezwiązanego warkocza, który sam się rozplata. Zmienia się, ale pozostaje trwały.

Anna Kraszewska

…i piękno motyli przemija, ale niektóre można cały czas podziwiać…

Karina Kuberska

Bez komentarza.

Alicja Kamińska

Rodzina jest jedną z największych wartości, jakie posiada człowiek. Jednakże, żeby rodzina mogła trwać, musimy robić miejsce dla nowych pokoleń, które z czasem będą nas zastępowały i będą wsparciem na starość.

Natalia Dziarczykowska

Nietrwałość, czyli coś kruchego, łatwego do destrukcji. Poprzez zmianę staje się trwałe. Tak jak nić wełny zmienia swoją postać w trwały splot, tak i my, dokonując przemiany, stajemy się trwalsi.

Milena Kossakowska

Każda pora roku przemija, przemieniając się w kolejną. Gdy przychodzi zima, kończy się jeden dwunastomiesięczny cykl, ustępując miejsca następnemu. Te przemiany to istotny element zachowania trwałości i ciągłości w przyrodzie.

Nadia Markiewicz

Bez komentarza.

Maria Nitek

„Jakżeż się człowiek może urodzić, będąc starcem?”

Ewangelia według św. Jana 3, 4

„Weź laskę swoją i wyciągnij rękę na wody Egiptu, na rzeki i na jego kanały, i na jego stawy, i na wszelkie jego zbiorowiska wód, a zamienią się w krew. I będzie krew w całej ziemi egipskiej, w naczyniach drewnianych i kamiennych.”

Księga Wyjścia 7, 19-20

Julia Wiśniewska

„Korona przeczekała głowę”*, czyli co decyduje o terminie przydatności motywu?

Wiersz Wisławy Szymborskiej Muzeum to liryczny zbiór reliktów przeszłości, wynalazków świata – zmaterializowanych już myśli, którym siła sprawcza zdecydowała się nadać kiedyś cielesny charakter. To one, przeżywając człowieka, stają się jednocześnie smutnym dowodem na jego nieuchronną przemijalność.

Co sprawia, że wytwór ludzkiego umysłu (czy to w postaci konkretnej i już fizycznej, czy też werbalnej i abstrakcyjnej) może istnieć pomimo wszystko? Czy aby stać się żywym i odnieść zwycięstwo nad symboliczną śmiercią, musi on stale pojawiać się w formach zmienionych, przekształcanych i przystosowywanych do odbiorcy obciążonego już innym bagażem doświadczeń?

Czy trwałość motywu zależy od jego ponadczasowej formy, od odpowiednio wyważonych proporcji – zmieszania starego z nowym, czy też, idąc dalej, po prostu od adaptacyjnych umiejętności odbiorcy?

A wreszcie, czy istnieje ostatni, krańcowy i w pełni wyczerpujący etap w linearnym rozwoju motywu? Gdzie jest granica przemiany, która doprowadza motyw do śmierci i kto / co o takowej może decydować – powszechność jego istnienia czy raczej indywidualne upodobania odbiorcy? Czym w kontekście tych rozważań staje się kulturowy topos „jelenia na rykowisku”?

* W. Szymborska, Muzeum, w: eademWidok z ziarnkiem piasku, Poznań 1996, s. 16.

Joanna Komuda

Wiedza jest jak kwiat, który należy stale pielęgnować, aby mógł wciąż rozkwitać na nowo. Dbajmy o niego i nie pozwólmy, by zginął, przysypany prochem czasu.

Kamila Leszczyniak

Czy dzieło sztuki może się zestarzeć? Materialnie trwa ono w przeszłości, jednakże ujawnia nowe wartości i znaczenia. Nie starzeje się. Dopasowuje się do nas, do naszych czasów.

Mateusz Kajma

W trakcie nieustających przemian zachodzących w naszym życiu twardo stąpamy po ziemi w poszukiwaniu trwałości pomiędzy tym, co zmienne i przemijające, a tym, co pewne i trwałe.

Magdalena Szczęśniak

Człowiek przez całe życie poznaje świat, dzięki zdobytym doświadczeniom kształtuje swój charakter. Pęknięta szybka ilustruje „przeszkody”, trudne sytuacje, które ostatecznie (w mniejszym bądź większym stopniu) formują nasze postawy.

Aleksandra Lis

Najbardziej naturalną, a przez to najstarszą formą przemiany zapewniającej bezpieczeństwo jest zdolność mimikry.

Przekładając to na język fotografii, chciałam przypomnieć fakt, że nie tylko zwierzęta używają tej umiejętności, lecz przede wszystkim ludzie – zmieniając się nie do poznania dla własnej korzyści lub ukrywając swoją prawdziwą osobowość, wpasowując się w ramy społeczeństwa.