„Napis” XXV (2019) – numer jubileuszowy

Pamiątka, hołd, laudacja w literaturze i kulturze

Jubileuszowy, XXV numer czasopisma „Napis. Pismo poświęcone literaturze okolicznościowej i użytkowej”, założonego w 1994 roku przez Profesora Janusza Maciejewskiego, pierwszego Redaktora Naczelnego rocznika, nosi tytuł „Pamiątka, hołd, laudacja w literaturze i kulturze”.

W ćwierćwiecze swojego istnienia „Napis” wraca do korzeni – tego, co stanowiło jego wyróżnik, specjalność – do literatury zajmującej szeroką przestrzeń między twórczością wysokoartystyczną a produkcją literacką amatorów i autorów minorum gentium; między sztuką a rzemiosłem, między pisarstwem autorskim a folklorem środowiskowym, często bezimiennym.

Numer rozpoczyna obszerny wstęp Barbary Wolskiej, w którym przypomina się początki pisma i ukazuje jego ewolucję. W dziale „Rozprawy i materiały” znajdują się artykuły poświęcone pośmiertnym pochwałom, zamawianym dla członków rodu przez birżańskich Radziwiłłów (Mariola Jarczykowa), sposobom upamiętniania zasług i cnót obrońców ojczyzny w kazaniach pogrzebowych Fabiana Birkowskiego (Michał Kuran), utrwalonym w literaturze legendom bohaterskich postaci: biskupa Kajetana Sołtyka (Krystyna Maksimowicz) czy księcia Józefa Poniatowskiego (Roman Magryś), a wreszcie hołdów składanych przez poetów, malarzy i filozofów zmarłym wartym szacunku i pamięci – tym bardziej, jeśli byli to równocześnie przyjaciele lub krewni (rozprawy: Tadeusza Półchłopka o poetyckich laudacjach dla Józefa Dunina Borkowskiego, Julity Paprotnej o Jacku Malczewskim we wspomnieniach syna oraz artykuł Beaty Garlej o tekstach wspomnieniowych Romana Ingardena).

Część edytorska prezentuje przejście „między dawnymi a nowymi laty” – od edycji nieznanych listów z XVIII wieku (Bożena Mazurkowa), poprzez rozważania o wpływie reformacji na sferę mediów i komunikowania (Aleksandra Matykiewicz-Włodarska) i ciekawy przypadek „podwójnej laudacji” – równoczesnego hołdu dla biblioteki i człowieka (Wojciech Kaliszewski), po problematykę związaną z edytorstwem cyfrowym (Konrad Niciński, Bartłomiej Szleszyński). Dział Varia reprezentują cztery teksty, również związane z tematyką przewodnią numeru, mówiące o ostatnich słowach słynnych postaci (Magdalena Kreft), czczeniu rocznic narodowych (Magdalena Piotrowska), „krytycznym panegiryku” Hugona Kołłątaja dla miasta Moskwy (Marek Nalepa) oraz o zjawisku ekslibrisu, który wyraża zarówno szacunek dla księgi, jak i określa tożsamość jej właściciela (Barbara Stelingowska). Dział ten zamyka część ilustracyjna – prace fotograficzne studentów Akademii Sztuk Pięknych w Warszawie opatrzone ich komentarzami. Bogato reprezentowany jest również dział recenzji (teksty omówień pióra Bogdana Mazana, Marka Pąkcińskiego, Ewy Głębickiej i Pawła Dybla).

Zapraszamy do lektury najnowszego numeru i poznania przeróżnych sposobów, za pomocą których twórcy przez wieki oddawali cześć, utrwalali chwilę i walczyli z niepamięcią, posługując się w tym celu rozmaitymi gatunkami literackimi i środkami plastycznymi.

Wstęp: Między sztuką a rzemiosłem. „Napis”: początki, dzieje, aktualności (Barbara Wolska)

Artykuł (PDF)

I. ROZPRAWY I MATERIAŁY

Sponsorowana pochwała. Funeralia Radziwiłłowskie z XVII wieku napisane na zamówienie

Artykuł (PDF) Show abstract

Pamięć o heroicznych czynach i cnotach rycerskich sławnych obrońców ojczyzny utrwalona w kazaniach funeralnych Fabiana Birkowskiego OP

Artykuł (PDF) Show abstract

U źródła legendy poetyckiej biskupa krakowskiego Kajetana Sołtyka

Artykuł (PDF) Show abstract

Literacki hołd poetów galicyjskich dla Józefa Dunina Borkowskiego

Artykuł (PDF) Show abstract

Laudacja bohatera narodowego w „Pieśniach o księciu Józefie” Artura Oppmana

Artykuł (PDF) Show abstract

Pożegnanie z ojcem. Jacek Malczewski we wspomnieniach syna Rafała

Artykuł (PDF) Show abstract

Poetyka Ingardenowskich wspomnień hołdów oddawanych (nie tylko) fenomenologom

Artykuł (PDF) Show abstract

II. PASJE I POTYCZKI EDYTORSKIE I TEKSTOLOGICZNE

Nieznane listy Wenantego Tyszkowskiego

Artykuł (PDF) Show abstract

Wenanty Tyszkowski, [Listy do Michała Kazimierza zwanego Rybeńko i Karola Stanisława zwanego Panie Kochanku Radziwiłłów] (oprac. Bożena Mazurkowa)

Artykuł (PDF)

Echo miłej przyjaźni. Drobiazg wierszowany wydobyty z teki dawno zapomnianych rękopisów

Artykuł (PDF) Show abstract

Efekt Lutra. Skutki reformacji w sferze mediów drukowanych i komunikowania

Artykuł (PDF) Show abstract

Obecność przypisu w edycji cyfrowej – rekonesans

Artykuł (PDF) Show abstract

O problemach zarządzania projektowego w humanistyce cyfrowej (na przykładzie Nowej Panoramy Literatury Polskiej)

Artykuł (PDF) Show abstract

III. VARIA

In articulo mortis. O upamiętnianiu ostatnich słów

Artykuł (PDF) Show abstract

Rocznice narodowe jako medium pamięci kulturowej

Artykuł (PDF) Show abstract

Panegiryk à rebours. Hugona Kołłątaja mentalna topografia Moskwy z 1807 / 1808 roku

Artykuł (PDF) Show abstract

Ekslibris – artystyczna personalizacja

Artykuł (PDF) Show abstract

Pamiątka, hołd, laudacja. Prace studentów Akademii Sztuk Pięknych w Warszawie

Komentarze autorów do fotografii

IV. RECENZJE

Bogdan MAZAN, Funeralne (nie)oczywistości i olśnienia (T. Budrewicz, Pogrzeby pisarzy polskich XIX wieku, Wydawnictwo Naukowe UP, Kraków 2019)

Recenzja (PDF)

Marek PĄKCIŃSKI, Długi cień antysemityzmu (M. Domagalska, Zatrute ziarno. Proza antysemicka na łamach „Roli” (1883-1912), Polskie Towarzystwo Historyczne, Wydawnictwo Neriton, Warszawa 2015)

Recenzja (PDF)

Ewa GŁĘBICKA, Księga krakowska, czyli o Dąbrowskiej inaczej (Rozczytywanie Dąbrowskiej, red. D. Kozicka, M. Świerkosz, Wydawnictwo UJ, Kraków 2018)

Recenzja (PDF)

Paweł DYBEL, Poezja świata, który stał się atrapą (S. Czerniak, Powrót zdarzeń, posłowie M. Pieczara, Instytut Wydawniczy Książka i Prasa, Warszawa 2019)

Recenzja (PDF)

Noty o autorach artykułów

Artykuł (PDF)

vignette

Anna Fabrycy

W mojej fotografii zestawiłam dwa symbole: wieczne pióro i płomień. Pierwsze z nich oznacza twórczość literacką, drugie – pamięć. W połączeniu przypominają świecę, która również kojarzy się z obchodzeniem urodzin.

Kamil Kubik

świta
ciepłe miejsce po tobie
puste
zapach pozostał
zlewając się z brzaskiem dnia
na wspomnienie drżę
zmięta pościel jak pamiątka (tekst autorski)

Karolina Grabowska

„Wspomnienie jest formą spotkania” – Khalil Gibran (https://pl.m.wikiquote.org/wiki/Khalil_Gibran)

Piotr Królikowski

„Nagrobki pozbawione napisów znajdujące się na plastikowym tle mają uświadamiać, że pamięć ma moc ożywania przedmiotów. Gdyby nie ludzka potrzeba upamiętnienia danej osoby, nagrobek pozostawałby jedynie oszlifowanym kamieniem wystawionym na sprzedaż. Fotografie podkreślają, że ludzie dążą do nadawania form swoim wspomnieniom, aby przedłużyć ich żywotność” – Jan Romanowski (słowa przyjaciela)

Anna Kordulewska

100 lat!

Sylwia Rusinek

25 lat „Napisu”

Natalia Szymala

Jubileusz „Napisu”

Natalia Truszczyńska

To nie starość.
To miłość, radość, troska, ból, cierpienie.
To wszystkie emocje, które nam towarzyszą.
To nie zmarszczki.
To pamiątka życia, które mogliśmy przeżyć.

To my i nasza historia. (tekst autorski)

Chiara Carti

Łzy szczęścia. Wszystkie emocje, niezależnie od tego, czy negatywne, czy pozytywne, czynią nas żywymi, karmią i chronią, sprawiają, że doznajemy niemożliwych do określenia uczuć. Ogrom emocji ogarnia nasze ciała, gdy otrzymujemy jakąś wiadomość, gdy ktoś nas zaskakuje, a czasem nawet, gdy udaje się nam osiągnąć coś, na czym bardzo nam zależało. W jednym momencie czujemy się jednocześnie między innymi zaskoczeni, kochani i niezwyciężeni. To właśnie te emocje są, jeśli nie niemożliwe, to z pewnością trudne do wyrażenia słowami. Fotografie stają się jeszcze silniejszym środkiem wyrazu niż słowa, o czym bardzo dobrze przypomina nam Isabel Allende: „Piękne zdjęcie opowiada historię, odkrywa miejsce, wydarzenie, stan umysłu i jest ono o wiele potężniejsze niż tysiąc zapisanych stron”.

W tym zdjęciu chciałam zawrzeć najczystszą i najpotężniejszą emocję ze wszystkich: radość. Udało mi się to dzięki zobrazowaniu jej w krótkim momencie wypełnionym emocjami: wtedy, gdy pojawiają się łzy szczęścia.

Rafał Kruszka

Pamiątka. Fotografia może być próbą ocalenia fragmentu historii od zapomnienia. Czy zatem sfotografowanie przedmiotu może przenieść funkcję pamiątki z przedmiotu na jego utrwalony wizerunek?

Fotografia jest też językiem – podatnym na manipulację i przekształcenia. Nawet występujący obok obrazu fotograficznego tekst, często umieszczający przekaz wizualny w kontekście, tłumaczy, co widz powinien zobaczyć na zdjęciu, może spełniać funkcję nie tylko objaśniającą treść fotografii. Rola tekstu w tym zestawieniu wydaje się nadrzędna.

Dlatego sama fotografia jest często tylko tą szkatułką, pojemnikiem, kontenerem dla idei i myśli przekazywanych słowem.

Martyna Ginda

Kawałek metalu z kolorową wstęgą,
Naznacza wspomnienie stanowczą pręgą.
Czy puste ciała winią umysły w niewoli,
Czy milkną, pojąc się cudzą mordęgą? (tekst autorski)

Paulina Brzezińska

Ślub łączy na zawsze dwoje kochających się ludzi. Obrączki pozostają przepiękną pamiątką, która każdego dnia przypomina o tej wyjątkowej chwili w życiu.

Krzysztof Oleksiak

Czy zdjęcie można oglądać tylko z jednej strony? Wspomnienia zakodowane na materiale fotograficznym zacierają się poprzez upływ czasu, lecz pamięć o nich przedłuża się dzięki słowom zapisywanym i przekazywanym z pokolenia na pokolenie na rewersach fotografii.

Katarina Šimeková

„W fotografii podoba mi się to, że można uchwycić moment, który zniknął na zawsze, i taki, który jest niemożliwy do odtworzenia” – Karl Lagerfeld (https://niezleaparaty.pl/cytaty-fotograficzne/)

Natalia Czuba

Twarze, oczy, usta, włosy,
Mądre, biedne, smutne kłosy
Pamiętają każdą drogę,
Zmarszczką siejąc pustą trwogę. (tekst autorski)

Zuzanna Hanc

Ludzka pamięć jest nietrwałą materią, ulegającą niszczeniu i zniekształcaniu wraz z upływem czasu. W zatrzymaniu wspomnień lub emocji pomocne są przedmioty związane z konkretnymi wydarzeniami lub osobami. Dają one materialne świadectwo chwil, które już minęły, potrafią przywołać ich ulotność i dawne emocje. Są to często przedmioty o niepozornym wyglądzie, ale ogromnej wartości dla osoby, której pamięć zatrzymują w sobie.

Dawid Grzelak

W dzisiejszym świecie media społecznościowe oraz towarzyszące im komunikatory stały się formą zapisu naszej codzienności i swego rodzaju pamiętnikiem. Niejednokrotnie podniosłe życzenia, gratulacje i wyrazy współczucia pojawiają się obok wiadomości o zepsutej pralce czy zdjęcia potrawy, którą właśnie spożywamy. Zaciera się granica między rzeczami ważnymi a banalnymi, a my tworzymy własną historię, która już na zawsze zostawi swój ślad w Internecie.