„Napis” XXIV (2018)

Nie tylko wiersz, nie tolko roman. Literatura polska i rosyjska w kontekście gatunków literackich

Niniejszy numer rocznika ma charakter publikacji dwujęzycznej. Jego tytuł: Nie tylko wiersz, nie tolko roman. Literatura polska i rosyjska w kontekście gatunków literackich oddaje zamierzenia Redakcji – chcieliśmy odejść w nim od tradycyjnego badania relacji literackich i kulturowych przez pryzmat „obrazów” i „stereotypów”, koncentrując się zamiast tego na wzajemnych inspiracjach (dawnych i aktualnych) oraz wspólnie realizowanych przez polonistów, slawistów i rusycystów projektach o charakterze naukowym – literaturoznawczych, tekstologicznych, translatorskich, edytorskich i kulturoznawczych.

Teksty, opublikowane w XXIV serii „Napisu”, często prezentują ujęcie komparatystyczne – tak jest w artykule o relacjach Samuela Bogumiła Lindego i Faddieja (właśc. Tadeusza) Bułharyna, w pracy poświęconej twórczości rosyjskiego pisarza polskiego pochodzenia Zygmunta Krzyżanowskiego (która ukazuje paralele z pisarstwem Franza Kafki jako przedstawiciela „literatur mniejszych”) czy w publikacji na temat antycznych i rosyjskich inspiracji w późnej poezji Mickiewicza (poematowi [Królewna Lala] patronują bowiem zarówno antyczny pisarz rzymski Apulejusz, jak i osiemnastowieczny poeta i dramaturg Ippolit Bogdanowicz). Nad tomem niewątpliwie unosi się wielki cień Fiodora Dostojewskiego, którego twórczości poświęcono trzy artykuły, poruszające bardzo zróżnicowaną tematykę (miejsce pisarza w polskiej powojennej humanistyce; kaligraficzne pismo Dostojewskiego w rękopisach utworów jako źródło wiedzy o mechanizmach pracy twórcy i powstawaniu złożonych znaczeń powieści; małe formy folklorystyczne w narracji tekstów tego autora).

Zaprojektowany w tytule tego numeru wątek genologiczny znajduje wyraz także w publikacjach dotyczących literatury łagrowej, w których szczególne miejsce zajmują Opowiadania kołymskie Warłama Szałamowa. W części edytorskiej proponujemy nie tylko interesujące omówienie nowych narzędzi i cyfrowych projektów publikacji (Tekstograf i edycja powieści Lwa Tołstoja), ale też m.in. teksty przedstawiające problematykę cenzury, ciągle żywą w  recepcji rozmaitych tekstów na pograniczu kultur polskiej i rosyjskiej (począwszy od oświeceniowej dramy Polusia… zapomnianego dziś „chudego literata” Wincentego Marewicza i jej rosyjskiego przekładu; poprzez ingerencje carskich urzędników w teatralną adaptację Quo vadis Henryka Sienkiewicza; przygody z cenzurą Witolda Woroszylskiego w czasie jego długoletniej pracy tłumacza; po porównanie dwóch polskich wersji przekładu powieści science-fiction braci Strugackich). Czytelnik może znaleźć również publikacje poruszające szersze wątki kulturowe, jak choćby recepcję osiągnięć teatru radzieckiego w Polsce okresu międzywojennego czy pochodzący z tego samego okresu obraz Związku Sowieckiego i jego mieszkańców, postrzegany przez polskich podróżników przez bardzo specyficzny pryzmat stroju. Warto zaznaczyć, że prezentowane w tomie rozprawy wykorzystują jako materiał badawczy teksty źródłowe oraz gatunki, przynależne do literatury okolicznościowej i użytkowej – takie jak reportaż, list czy recenzja teatralna.

W dziale recenzji i sprawozdań znajdują się aktualne omówienia i komentarze, dotyczące tak ważnych wydarzeń, jak konferencja poświęcona 250 rocznicy konfederacji barskiej oraz podsumowania ostatnich lat działalności (niestety, już nieistniejącej) Stacji PAN w Moskwie.

Zamiarem twórców najnowszego tomu „Napisu” było ukazanie – choćby wycinkowe – różnorodności metod i tradycji badawczych, wzajemnych inspiracji dotyczących literatury obu kultur i języków, a także wspólnych wyzwań i szans, jakie stawia przed humanistami polsko-rosyjska współpraca.

Wstęp: Szukając dialogu (Marek Pąkciński)

Artykuł (PDF)

I. ROZPRAWY I MATERIAŁY

Samuel Bogumił Linde i Tadeusz Bułharyn – wokół polskiego przekładu „Rysu historycznego literatury rosyjskiej” Nikołaja Grecza

Artykuł (PDF) Show abstract Показать изложение текста

Barwa komiczna [„Królewny Lali”] Adama Mickiewicza. Od baśni Apulejusza z Madaury o Amorze i Psyche do „Duszeńki” Ippolita F. Bogdanowicza

Artykuł (PDF) Show abstract Показать изложение текста

Между книжностью и разговорностью: малые фольклорные жанры в структуре метариторической рефлексии Достоевского

Artykuł (PDF) Show abstract Pokaż abstrakt

Dostojewski w polskiej powojennej refleksji humanistycznej

Artykuł (PDF) Show abstract Показать изложение текста

Zygmunt Krzyżanowski w kontekście literatury mniejszej – zarys problematyki badawczej

Artykuł (PDF) Show abstract Показать изложение текста

Ilja Erenburg i Dmitrij Fiłosofow: dwa spojrzenia na Polskę okresu międzywojennego

Artykuł (PDF) Errata (PDF) Show abstract Показать изложение текста

Диалог Варшавы и Парижа об аксиологии эмиграции (на материале писем Д. Философова к З. Гиппиус и газеты «За свободу!»)

Artykuł (PDF) Errata (PDF) Show abstract Pokaż abstrakt

„Rossica” teatralne na łamach prasy Polski międzywojennej. Teatr radziecki i jego twórcy

Artykuł (PDF) Show abstract Показать изложение текста

Semiotyka ubioru mieszkańców czerwonej Rosji na podstawie polskich relacji podróżniczych z lat trzydziestych XX wieku

Artykuł (PDF) Show abstract Показать изложение текста

Problem gatunku „Opowiadań kołymskich” Warłama Szałamowa a ich edycje w języku polskim

Artykuł (PDF) Show abstract Показать изложение текста

Literatura łagrowa i lagrowa – ku interdyscyplinarnej definicji gatunku

Artykuł (PDF) Show abstract Показать изложение текста

II. PASJE I POTYCZKI EDYTORSKIE I TEKSTOLOGICZNE

Źródła z epoki jako świadectwa polskiej i rosyjskiej recepcji opery Wincentego Ignacego Marewicza „Polusia, córka kołodzieja, czyli Wolność oswobodzona”…

Artykuł (PDF) Show abstract Показать изложение текста

Каллиграфическое письмо Ф. М. Достоевского в рукописях к роману „Преступление и наказание”

Artykuł (PDF) Show abstract Pokaż abstrakt

„Quo vadis” na scenie i… w cenzurze. Historia jednego zdania

Artykuł (PDF) Show abstract Показать изложение текста

Bolesław Prus odzwierciedlony w swoich rzeczach. Spis pamiątek po pisarzu w przekazie Oktawii Głowackiej i Feliksa Araszkiewicza

Artykuł (PDF) Show abstract Показать изложение текста

O literackich i translatorskich potyczkach Wiktora Woroszylskiego z cenzurą (z „Dziennikami” w tle)

Artykuł (PDF) Show abstract

Magia, parodia, cenzura. „Poniedziałek zaczyna się w sobotę” Arkadija i Borisa Strugackich – przekłady polskie wobec oryginału

Artykuł (PDF) Show abstract Показать изложение текста

Семантическое издание текстов Л. Н. Толстого: от текста к онтологии

Artykuł (PDF) Show abstract

III. VARIA

Rosja – Polska. Prace studentów Akademii Sztuk Pięknych w Warszawie

Komentarze autorów do fotografii

Komentarze (PDF)

IV. RECENZJE I SPRAWOZDANIA

Maria WICHOWA, Odtwarzanie zaginionych tekstów (Eliza Małek, Marcina Stanisława Słowakowica „Nowyistarykalendarz świąt rocznych i biegów niebieskich na rok Pański MDCLXXXIX”. Próba rekonstrukcji, seria „Biblioteka Przekładów Rosyjskich XVII-XVIII Wieku z Literatury Staropolskiej”, Warszawa 2017, ss. 118 + 2 nlb.)

Recenzja (PDF)

Wojciech KALISZEWSKI, Miły sercu przewodnik po Sarmacji (Jacek Kowalski, Sarmacja. Obalanie mitów. Podręcznik bojowy, Wydawnictwo Zona Zero, Warszawa 2016, ss. 398)

Recenzja (PDF)

Teresa WINEK, O życiu prywatnym dzieci w XIX wieku (Świat dziecka, red. naukowa Jarosław Kita, Maria Korybut-Marciniak, seria „Życie Prywatne Polaków w XIX wieku”, t. V, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź-Olsztyn 2016, ss. 341)

Recenzja (PDF)

Marek PĄKCIŃSKI, Dorobek i (stracona) szansa – garść refleksji po likwidacji Stacji Naukowej PAN w Moskwie

Artykuł (PDF)

Barbara JUDKOWIAK, Sprawozdanie z poznańskiej konferencji naukowej w 250. rocznicę konfederacji barskiej „Za wiarę i wolność” (9-11 maja 2018 roku)

Artykuł (PDF)

Noty o autorach artykułów

Artykuł (PDF)

vignette

Paulina Niedzielska

Promieniami słońca oplotłeś mą duszę, trawą i ziemią otuliwszy swe ciało.

Byłeś – nie byłeś, a więc wciąż jesteś, a mi znowu, nieustannie – Ciebie zbyt mało.

Jagoda Komorowska

Zdjęcie przedstawia relacje polsko-rosyjskie, wykorzystując proste nawiązanie do tradycyjnej kuchni: pierogi i pielmieni. Zestawienie ma pokazać, że różnice takie jak język czy sytuacja polityczna tylko pozornie stwarzają między nami bariery, jednak to podobieństwa są silną stroną tej relacji. Wspólna historia, tradycja i kultura, widoczne nawet w kuchni, pokazują, jak bardzo losy naszych narodów są splecione i wywodzą się z tej samej kultury oraz tradycji.

Monika Andryszek

W swojej pracy chciałam pokazać, że kultura rosyjska, chociażby kinematografia, jest obecna w kulturze polskiej. Dzięki tłumaczeniom język nie stanowi bariery i możemy obcować z wrażliwością naszych wschodnich sąsiadów. Użyłam projekcji kultowych rosyjskich filmów w przestrzeni mieszkania i wchodziłam w kadry, tym samym wchodząc w dialog z obrazem.

Małgorzata Bonas

Bez komentarza.

Dawid Grzelak

Zdjęcie ukazuje ciężki sprzęt ustawiony na tle Pałacu Kultury i Nauki, który oświetlony jest kolorami tęczy. W warstwie metaforycznej jest to symboliczne przedstawienie budowy stosunków polsko-rosyjskich. Fotografia odnosi się również do wciąż trudnej sytuacji osób środowiska LGBTQ+ w obydwu państwach oraz nikłej świadomości społecznej na ten temat.

Dobrosława Król

Zamysł fotografii zbudowany jest wokół jednego z częstszych skojarzeń dotyczących Polski oraz Rosji – kultury picia wódki. Czyste, jasne tło pozwala skupić uwagę na geście stuknięcia się kieliszków. Jest on symbolem pewnego braterstwa, więzi i zależności, jednak dominacja Rosji jest jasno zaznaczona przez poplamienie „polskiej ręki” rozlanym z kieliszka płynem w barwach flagi.

Olga Bronikowska

Bez komentarza.

Anna Fabrycy

Projekt zrealizowałam w formie fotograficznego dyptyku. Przedstawia on relacje polsko-rosyjskie pod kątem przenikania się. Obrałam sobie bardziej kobiece spojrzenie na temat charakteru tych kultur. Oba zdjęcia łączy wstążka, która jest wspólnym elementem strojów ludowych w kolorach narodowych i oplata obiekty pochodzące z Polski i Rosji – szkatułkę na biżuterię oraz warkocz.

Anna Kordulewska

Moi Dziadkowie mieszkali w Rosji przez kilka lat. Tam też wychowywała się moja Mama. Dlatego ten kraj, jego język, kultura i duch są zawsze obecne w mojej rodzinie. Mimo że ja sama byłam w Rosji jedynie kilka razy, wyjeżdżając, za każdym razem czuję nostalgię. Zupełnie jakbym opuszczała dom. Tym właśnie jest dla mnie Rosja – drugim domem kryjącym się gdzieś między wersami codziennego życia, gdzieś po drugiej stronie lustra.

Na zdjęciu widzimy wyraz „dom” napisany na rozsypanej mące. Mąka nawiązuje do wspólnego gotowania, czynności, która mocno kojarzy się z domem i rodziną. Słowo „dom” zostało odbite w lustrze, tworząc ten sam napis, tym razem cyrylicą. Jest to odniesienie do mojego, opisanego wcześniej, stosunku do Rosji.

Ostatnim elementem zdjęcia jest spodeczek z herbatą, który stanowi dosłowną ilustrację rosyjskiego zwyczaju picia herbaty w ten właśnie sposób.

Maja Hylewicz

Zbrodnia i kara 2018

Natalia Szymala

W mojej fotografii chciałam pokazać bliskość obu państw – Polski i Rosji. Złączone ręce symbolizują połączenie obu narodów. Umieszczone na dłoniach teksty to cytaty z klasyki literatury. Po polsku zapisany jest fragment Pana Tadeusza Adama Mickiewicza, a po rosyjsku fragmenty Zbrodni i kary Fiodora Dostojewskiego. Mają one budzić skojarzenia z więzią, jaką może budować literatura.

Sylwia Rusinek

„Niech żyje nasz niezawodny przyjaciel Związek Radziecki! Niech żyje niezłomna, wieczysta przyjaźń polsko-radziecka!”1

1 „Życie Warszawy”, rok XII, nr 94 (3577) z 21 kwietnia 1955 r., s. 4.