„Napis” XXI (2015)

Sztuka tracenia, sztuka rezygnacji. Samoograniczenie i autocenzura w kulturze

Kolejny numer naszego rocznika poświęcony jest idei samoograniczenia i towarzyszącym jej praktykom, które odgrywają kluczową rolę w kulturze.

Idea powściągliwości, wyrzeczenia, opanowania (przede wszystkim emocji i popędów) jako warunek godnego i szczęśliwego życia to uniwersalna koncepcja, znana już od czasów starożytnych i funkcjonująca np. na Dalekim Wschodzie (konfucjanizm, buddyzm). Praktyki ascetyczne kojarzone są przede wszystkim z chrześcijaństwem, jednak samoograniczenie powracało przez wieki w rozmaitych tekstach kultury nie tylko jako warunek mistycznego doświadczenia jednostki, ale również gwarancja społecznej harmonii i dobrobytu. Rezygnacja i utrata są pojęciami na ogół wartościowanymi negatywnie, w kategoriach „braku” – XXI seria „Napisu” gromadzi natomiast prace, które ukazują różne i niejednoznaczne aspekty tych doświadczeń.

Zebrane teksty koncentrują się wokół tematyki wyboru odzwierciedlonej przede wszystkim w literaturze polskiej – począwszy od wyborów artystycznych (pochwała prostoty stylu u Mikołaja Reja), trudnych rozstrzygnięć etycznych bohaterów powieści dziewiętnastowiecznych (dobrowolne samoograniczenie jednostki na korzyść grupy; poszanowanie cudzej indywidualności; konieczność rezygnacji z jednych wartości dla osiągnięcia innych celów), poprzez problematykę decyzji egzystencjalnych samych autorów i świadomego kształtowania własnej drogi twórczej, aż po kwestie wyborów narzuconych w postaci ingerencji cenzorskich w czasach PRL-u (autocenzura oraz akceptacja przez twórców narzucanych z zewnątrz ograniczeń i ich wpływ na kształt utworów literackich – dział „Pasje i potyczki edytorskie i tekstologiczne”).

Część działu „Rozprawy i materiały” zatytułowana „Prus nieutracony” zawiera artykuły będące referatami z konferencji w Nałęczowie z maja 2012 r. (zorganizowanej w stulecie śmierci pisarza), ogniskujących się wokół problemu wartości i ceny życiowych wyborów bohaterów Lalki, a także motywu swoistej ekonomii w relacjach międzyludzkich. Łącznikiem pomiędzy obydwoma tymi blokami tekstów jest zagadnienie świadomego samoograniczenia, charakterystyczne dla kultury i literatury pozytywizmu.

W dziale „Varia” znajduje się próba wizualnego ujęcia tej problematyki – prace studentów Akademii Sztuk Pięknych w Warszawie, poświęcone trudnej sztuce tracenia i rezygnacji.

Wstęp (Barbara Wolska)

Artykuł (PDF)

ROZPRAWY I MATERIAŁY. SZTUKA REZYGNACJI

Zafarbowane słówka krasomędrków. Mikołaj Rej o sztuce barwienia słów

Artykuł (PDF) Show abstract

Zygmunt Kaczkowski wobec tradycji sarmackiej w kontekście cyklu nieczujowskiego

Artykuł (PDF) Show abstract

Za cenę śmierci. Sztuka tracenia i rezygnacji w utworach Zygmunta Szczęsnego Felińskiego

Artykuł (PDF) Show abstract

Pająk. O wyobraźni twórczej Józefa Ignacego Kraszewskiego (wstęp do rozważań)

Artykuł (PDF) Show abstract

Sztuka rezygnacji. Studium „Czciciela potęgi” Elizy Orzeszkowej

Artykuł (PDF) Show abstract

Kłopoty z Deotymą

Artykuł (PDF) Show abstract

Myśliwi i naganiacze. Stratyfikacja ról społecznych na pograniczu

Artykuł (PDF) Show abstract

O zagubieniu, utracie i pornograficznym końcu XIX wieku w „Zagubionych dziewczętach”

Artykuł (PDF) Show abstract

ROZPRAWY I MATERIAŁY. PRUS NIEUTRACONY

Rozpustny Wokulski – problemów ciąg dalszy

Artykuł (PDF) Show abstract

Ekonomia polityczna lalek

Artykuł (PDF) Show abstract

Dyskurs monetarny w „Lalce” Bolesława Prusa

Artykuł (PDF) Show abstract

Amerykanin i Polak w Paryżu (Henry James – Bolesław Prus)

Artykuł (PDF) Show abstract

Bolesława Prusa „zabawa” w pisanie na maszynie – narzędzie, autor, tekst

Artykuł (PDF) Show abstract

Bolesław Prus, [Nauka Prusa pisania na maszynie] (oprac. Agata Grabowska-Kuniczuk)

Artykuł (PDF)

PASJE I POTYCZKI EDYTORSKIE I TEKSTOLOGICZNE

„Moeris” Marcina Eysymonta – panegiryczna sielanka na cześć Stanisława Augusta

Artykuł (PDF) Show abstract

Marcin Eysymont, Moeris. Ekloga… (oprac. Małgorzata Pawlata)

Artykuł (PDF)

„Wygórowany idealizm” czy „handel księgarski”? Dialog korespondencyjny Zofii Trzeszczkowskiej i Stanisława Marka Rzętkowskiego o publikacji przekładu „Luzjad”

Artykuł (PDF) Show abstract

[List Stanisława Marka Rzętkowskiego do Adama M-skiego i respons] (oprac. Aleksandra Błasińska (Kasica))

Artykuł (PDF)

Trzy cenzorskie recenzje tomu „Wszystko jest obok” Ireneusza Iredyńskiego

Artykuł (PDF) Show abstract

W labiryncie. Cenzorskie recenzje „Pamiętnika znalezionego w wannie” Stanisława Lema

Artykuł (PDF) Show abstract

VARIA

Antoni Lange – poeta metafizyczny XIX stulecia. Barokowe konteksty „Rozmyślań”

Artykuł (PDF) Show abstract

Radomskie obchody jubileuszu Jana Kochanowskiego, czyli o zarządzaniu tradycją

Artykuł (PDF) Show abstract

Jak przekazywać naukową wiedzę w Internecie. (Na marginesach kolekcji „PrusPlus” w Nowej Panoramie Literatury Polskiej)

Artykuł (PDF) Show abstract

O sztuce rezygnacji w Sztuce

Artykuł (PDF) Show abstract

Sztuka tracenia, sztuka rezygnacji. Prace studentów ASP w Warszawie

Komentarze autorów do fotografii

Komentarze (PDF)

RECENZJE

Agata ROĆKO, Kontusz i frak. O symbolice stroju w XVIII-wiecznej literaturze polskiej, Warszawa 2015 (Dobrosława Wężowicz-Ziółkowska, Mody oświeconych opanowane)

Recenzja (PDF)

Grzegorz ZAJĄC, Czuły weredyk. Twórczość poetycka Juliana Ursyna Niemcewicza, Kraków 2015 (Barbara Wolska, Julian Ursyn Niemcewicz jako poeta)

Recenzja (PDF)

Aldona CHOLEWIANKA-KRUSZYŃSKA, Daniel RENISZEWSKI, Biblioteka Julińska. Dzieje łowiecko-leśnego księgozbioru Potockich z Łańcuta, Łańcut 2015 (Wojciech Kaliszewski, Dzieje niezwykłej biblioteki)

Recenzja (PDF)

Agnieszka BĄBEL, Skandal, gafa, prowokacja. Obraz normy obyczajowej i jej naruszania w polskiej powieści drugiej połowy XIX wieku, Warszawa 2014 (Bogdan Mazan, Naruszenie obyczaju jako życiowy spektakl)

Recenzja (PDF)

Jolanta SZTACHELSKA, Zabijanie klasyków, Warszawa 2015 (Grażyna Borkowska, Wiedza i wiara)

Recenzja (PDF)

Kariera pisarza w PRL-u, pod red. M. Budnik, K. Budrowskiej, E. Dąbrowicz i K. Kościewicz, Warszawa 2014 (Wiktor Gardocki, Kariera, pojęcie wieloznaczne)

Artykuł (PDF)

Noty o autorach artykułów

Artykuł (PDF)

vignette

Stanisław Klucznik

Nieznana osoba zrezygnowała z kreowania dzieła sztuki na tym płótnie i mogłoby się wydawać, że na nim już nic nie powstanie, jednak czas zostawił swój ślad, tworząc nową sztukę – rezygnacji.

Mateusz Kajma

Bez komentarza.

Anna Kraszewska

Zdjęcia przedstawiają rezygnację i „utopienie marzeń”. Rozpływające się marzenia, które mogły się spełnić, gdyby nie czynniki zewnętrzne. Z drugiej strony woda, która powoduje, że jesteśmy tak bezwładni, jak ten kostium i spódnica. Życie jest płynne i potrafi bardzo szybko zmienić nasz sposób i kierunek myślenia. Marzenie bywa okupione bólem i cierpieniem, ale wszystko dla piękna i pasji.

Weronika Majewska

Bez komentarza.

Martyna Mazur

Drzwi bez zawartości, drzwi oderwane od pierwotnej funkcji, „pustostan drzwi”, a jednocześnie sylwetka mężczyzny, który zaakceptował taką sytuację. Stał niewzruszony. Jedynie nie pozwolił się sfotografować. Nie ingerowałam w zastaną „scenografię”. Taka atrapa rzeczywistości. Taka interpretacja.

Anna Bartosiewicz

Przedmiot, z którego musimy zrezygnować dobrowolnie w imię czegoś ważniejszego, jest okryty materiałem, a więc przestaje być przez nas używany, ale wciąż wisi w niezwykle ważnym miejscu.

Na drugim zdjęciu pozostawiłam sam kolczyk, który z kolei przez brak ostrości traci swoje znaczenie i staje się czymś obcym, zdystansowanym, ale cennym dla nas, co możemy osiągnąć, jeśli potrafimy zrezygnować z pewnych rzeczy – i tę rezygnację pokazuje symboliczna pustka na zdjęciu.

Katarzyna Boniecka

Stara szpitalna opaska noworodka symbolizuje upływający czas. Wiąże się z tym stopniowa rezygnacja z pragnienia zatrzymania dziecka tylko przy rodzicu i pozwolenie mu na usamodzielnienie się.

Magdalena Wieczorek

Bez komentarza.

Karolina Ptasznik

Bez komentarza.

Gabriela Sołowiej

Bez komentarza.

Gabriela Kozińska

Bez komentarza.

Magdalena Szczęśniak

Za pomocą długiej ekspozycji chciałam przedstawić problem ukazany w temacie. Światło przybiera kształt prostokątnej formy, podobnie jak kadr zdjęcia, w której „zamknięta” jest postać. Zależało mi, żeby zilustrować zagadnienie ogólnie, jako zjawisko, w możliwie najprostszy i minimalistyczny sposób. Zdjęcie zrealizowano przy pomocy jednego narzędzia – latarki. Skala kolorów została ograniczona do skali szarości. Zabieg ograniczenia środków formalnych zastosowano celowo, aby sedno tematu, jakim jest samoograniczenie, było jak najbardziej czytelne. Zjawisko to nie zawsze jest oznaką negatywnego działania czy też jego braku, ponieważ należy pamiętać, że wolność jednego człowieka kończy się tam, gdzie zaczyna się wolność drugiego.

Marta Nowak

Rezygnacja jako zmiana własnej osobowości, zerwanie ze starymi nawykami. Głównym zamierzeniem było odejście od pokazania bohatera, zakrycie postaci fotografowanej. W każdym następnym zdjęciu redukuję element, który definiował kompozycję poprzedniego. Klimat zdjęć może się też trochę kojarzyć ze „zrezygnowaniem” postaci fotografowanej, ale to akurat efekt uboczny, chciałam odstąpić od żywej postaci jako bohatera zdjęć i wykonać próbę „zredukowania” kompozycji.

Bartosz Zalewski

Bez komentarza.

Gloria Faron

Tusz, stojący na biurku, jest metaforą materiału, którym zapisujemy historię naszego życia, widać też odbicie naczynia z wodą – jest to nawiązanie do Platońskiej jaskini, samo naczynie obrazuje nasze życie, które teraz jaśnieje, woda stopniowo zabarwia się błękitem, gdy kolor będzie już równomierny, czarka wypełni się, nastąpi nasz koniec. Jeżeli podjęliśmy decyzję o rezygnacji, czujemy, że wzbogaci nas to, że to był najlepszy wybór – podziwiamy więc następstwa tej decyzji, w spokoju zachwycamy się błękitem, który układając się w piękne kwieciste wzory zabarwia wodę w naszym naczyniu. Rozumiemy, że nasz czas jest skończony, a droga, którą podjęliśmy, wydaje nam się właściwa.

Karolina Polkowska

Często rezygnujemy z tego, jacy naprawdę jesteśmy, aby dopasować się do przyjętych w społeczeństwie standardów.

Kalina Golędzinowska

Bez komentarza.

Zuzanna Pałkowska

Bez komentarza.