„Napis”, seria XXI 2015

SZTUKA TRACENIA, SZTUKA REZYGNACJI. SAMOOGRANICZENIE

I AUTOCENZURA W KULTURZE

Kolejny numer naszego rocznika poświęcony jest idei samoograniczenia i towarzyszącym jej praktykom, które odgrywają kluczową rolę w kulturze.

Idea powściągliwości, wyrzeczenia, opanowania (przede wszystkim emocji i popędów) jako warunek godnego i szczęśliwego życia to uniwersalna koncepcja, znana już od czasów starożytnych i funkcjonująca np. na Dalekim Wschodzie (konfucjanizm, buddyzm). Praktyki ascetyczne kojarzone są przede wszystkim z chrześcijaństwem, jednak samoograniczenie powracało przez wieki w rozmaitych tekstach kultury nie tylko jako warunek mistycznego doświadczenia jednostki, ale również gwarancja społecznej harmonii i dobrobytu. Rezygnacja i utrata są pojęciami na ogół wartościowanymi negatywnie, w kategoriach „braku” – XXI seria „Napisu” gromadzi natomiast prace, które ukazują różne i niejednoznaczne aspekty tych doświadczeń.

Zebrane teksty koncentrują się wokół tematyki wyboru odzwierciedlonej przede wszystkim w literaturze polskiej – począwszy od wyborów artystycznych (pochwała prostoty stylu u Mikołaja Reja), trudnych rozstrzygnięć etycznych bohaterów powieści dziewiętnastowiecznych (dobrowolne samoograniczenie jednostki na korzyść grupy; poszanowanie cudzej indywidualności; konieczność rezygnacji z jednych wartości dla osiągnięcia innych celów), poprzez problematykę decyzji egzystencjalnych samych autorów i świadomego kształtowania własnej drogi twórczej, aż po kwestie wyborów narzuconych w postaci ingerencji cenzorskich w czasach PRL-u (autocenzura oraz akceptacja przez twórców narzucanych z zewnątrz ograniczeń i ich wpływ na kształt utworów literackich – dział „Pasje i potyczki edytorskie i tekstologiczne”).

Część działu „Rozprawy i materiały” zatytułowana „Prus nieutracony” zawiera artykuły będące referatami z konferencji w Nałęczowie z maja 2012 r. (zorganizowanej w stulecie śmierci pisarza), ogniskujących się wokół problemu wartości i ceny życiowych wyborów bohaterów Lalki, a także motywu swoistej ekonomii w relacjach międzyludzkich. Łącznikiem pomiędzy obydwoma tymi blokami tekstów jest zagadnienie świadomego samoograniczenia, charakterystyczne dla kultury i literatury pozytywizmu.

W dziale „Varia” znajduje się próba wizualnego ujęcia tej problematyki – prace studentów Akademii Sztuk Pięknych w Warszawie, poświęcone trudnej sztuce tracenia i rezygnacji.

 

Opis | Spis treści